Hoe gaat het met ons?

Afgelopen week publiceerde het CNV een alarmerend onderzoek naar de effecten van de coronacrisis. Volgens het CNV jaagt de coronacrisis honderdduizenden medewerkers de burn out in. De afgelopen maanden zagen we dit soort onheilsberichten regelmatig voorbijkomen. Mede daardoor hebben wij (samen met de Monitorgroep) begin 2021 een representatief onderzoek uitgevoerd naar het mentale welzijn van werkend Nederland. Dit onderzoek hebben we uitgevoerd op het moment dat de lockdown het strengst was, de vaccinatie uiterst traag werd uitgerold en er nog geen sprake was van versoepelingen. Wij waren er heilig van overtuigd dat de resultaten die we terugkregen dramatisch zouden zijn. Mede door de vele berichten in de media over stress en ongeluk bij werkend Nederland.

Groot was dan ook onze verbazing toen bleek dat de verschillen met eerdere werkgelukmetingen zeer klein waren. Gemiddeld was Nederland begin 2021 slechts 0,1 punt op een schaal van 10 minder (werk)gelukkig geworden. Ons werkplezier is gemiddeld gezien met 0,2 punt gedaald maar dat is eigenlijk het grootste verschil. Wordt het ongeluk door partijen als het CNV en de media schromelijk overdreven of is er iets anders aan de hand? Voor een deel blijkt overdrijving en uitvergroting een belangrijke rol te spelen. Dit is natuurlijk iets dat je breder ziet in de media. Negatief nieuws heeft nu eenmaal meer impact en blijft beter hangen dus daarom worden berichten vaak bewust dan wel onbewust negatiever gemaakt en uitvergroot. Verder blijkt dat de onderzoeken die worden gebruikt en waaruit wordt geciteerd lang niet altijd representatief zijn voor de gehele Nederlandse bevolking. Zo blijkt dat de bovenstaande alarmerende berichten vooral onderzoeken zijn onder zeer specifieke doelgroepen (zoals de leden van de CNV ) of waarbij een sturende vraagstelling een rol speelt; zie bijvoorbeeld hieronder de rectificatie in het Algemeen Dagblad bij eerdere berichten over massale burn out bij jongeren.

Maar wanneer we wat dieper graven in ons eigen (representatieve) onderzoek zien we dat er toch wel iets aan de hand is. Gemiddeld gezien is het welzijn van alle werkenden niet sterk gedaald maar specifieke groepen blijken wel veel last te ervaren terwijl andere groepen juist floreren tijdens deze crisis. Dat zie je hieronder terug in deze grafiek.

Zo blijkt uit ons onderzoek dat 35 procent van de medewerkers meer negatieve gevoelens ervaart tijdens de huidige lockdown. Een klein deel van de medewerkers (ongeveer 9%) ervaart zelfs psychische klachten zoals uitputting, somberheid en burn out klachten. Maar er is ook een deel (12 %) dat juist nu meer rust, ontspanning en positieve emoties ervaart. Het merendeel van de medewerkers (47%) ervaart overigens niet meer positieve of negatieve emoties dan voor de lockdown.

Voor leidinggevenden (en coaches) is het interessant en belangrijk om te weten wie floreert tijdens de lockdown en wie wellicht extra hulp nodig heeft om er gezond doorheen te komen. Doordat we meer afstand van elkaar houden en voornamelijk online werken, hebben we minder zicht op hoe het gaat met de ander. De informele gesprekken bij het koffiezet apparaat en tijdens de lunch zijn verdwenen. Dit soort momenten leek voor corona een zinloze opvulling te zijn maar blijkt nu opeens cruciaal te zijn voor de verbinding in het team en de inschatting en afstemming van leidinggevenden met de teamleden. Een belangrijke groep om extra aandacht aan te geven zijn medewerkers die nu psychische klachten ontwikkelen naar aanleiding van de lockdown. Alhoewel dit maar een minderheid vormt is juist bij deze groep tijdig ingrijpen cruciaal om langdurige uitval te voorkomen. Zie de tabel hieronder voor meer inzicht in deze kwetsbare groep.

Uit ons onderzoek blijkt dat de impact van de lockdown niet gelijk is verdeeld. Jongeren (tussen 25-34) blijken bijvoorbeeld bijna twee keer zo vaak last de hebben van psychische klachten. Ook alleenstaanden blijken meer last te hebben van de lockdown. De persoonlijkheid blijkt een belangrijke voorspellende factor te zijn. Mensen die gevoelig zijn voor negatieve emoties (neuroticisme) hebben een grotere kans op psychische problemen. De sector waar de werkende vandaan komt blijkt ook van belang. Bij de zorg en detailhandel blijkt de kans op psychische klachten tijdens de huidige lockdown een stuk groter dan bij andere sectoren zoals bijvoorbeeld de ICT. Heb je als leidinggevende veel jonge, alleenstaande, gevoelige medewerkers in jouw team dan zou het percentage dat last heeft van psychische klachten wel eens een stuk hoger kunnen zijn dan die negen procent. Waardoor wordt dit veroorzaakt? Werkdruk blijkt daarbij een cruciale rol te spelen. Hier zien we ook weer dat de coronacrisis een gevarieerd beeld oplevert.

Ongeveer één derde (34%) van de medewerkers geeft aan nu meer werkdruk te ervaren. Een klein deel (15%) blijkt nu minder werkdruk te ervaren. Een groot deel van de medewerkers (51%) ervaren geen verandering in werkdruk. We hebben medewerkers ook gevraagd waardoor zij meer werkdruk ervaren. Zie hieronder wat zij zelf teruggeven.

De belangrijkste reden waarom medewerkers meer werkdruk ervaren, is dat er te weinig collega’s beschikbaar zijn in het team. Verder zijn er te veel ad hoc werkzaamheden. Daarnaast zijn er ook persoonlijke factoren zoals nee zeggen, perfectionisme en (over) betrokkenheid die de te hoge werkdruk veroorzaken. Die hoge werkdruk is ook makkelijk te begrijpen wanneer je denkt aan de overbelasting in de zorg en de extra belasting voor bijvoorbeeld medewerkers in supermarkten en de logistiek. Maar er is nog iets anders aan de hand. Dit zagen we duidelijk terug toen we keken naar de relatie tussen werkdruk en werkgeluk.

Werkdruk alleen blijkt niet automatisch te leiden tot veel minder werkgeluk. Pas wanneer werkdruk echt als te hoog wordt ervaren dan zie je het werkgeluk ineens keihard naar beneden knallen. Arie Pieter Veldhoen (van de Monitorgroep) noemt dit wel het “Ravijn” van werkdruk. Als leidinggevende, HR-professional en coach is het dus superbelangrijk het verschil tussen hoge werkdruk en té hoge werkdruk goed in de gaten te houden. Want te hoge werkdruk leidt tot een laag werkgeluk wat weer samenhangt met een hogere kans op burn out. Daarnaast ervaren veel medewerkers (vooral in de zorg) tijdens corona ook een hele andere vorm van werkdruk. Zij ervaren extra druk doordat zij morele stress ervaren. Zij kunnen op dit moment vaak niet de kwaliteit en intensiteit van zorg leveren die zij graag willen leveren (of die afgesproken is). Denk aan een ic-arts die een transplantatie uit moeten stellen waar de patiënt soms al jaren op wacht. Of de zorgmanager of verpleegkundige die cliënten in het verzorgingshuis nog maar één keer per week kan laten douchen. Maar naast de stress door te hoge werkdruk en morele stress is er meer aan de hand.